TARİH

Ağrı tarihine ilişkin olarak ''Ağrı'nın tarihi''diye anlatılanlar aslında uzun süre il merkezi durumunda olan Doğubeyazıt tarihidir.Doğubayazıt'ın İran sınırında ve Türkiye-İran transit yolunun geçtiği yede bulunması,tarihi bakımdan buranın önemini arttırmıştır

İlçe zengin bir tarihe sahiptir.Eski Beyazıt'ta ve kalede Urartu mezarlarının oluşu,şehrin tarihini çok eskileri
götürür.Doğubeyazıt'ın ilk kurulduğu yer,Yukarı Beyazıt'taki eski kaledir.Kale Trabzon yolu çizergesinde bir gümrük merkezi olarak sürekli gelişmiştir.Beyazıt kalesi her devirden izler taşır.Urartular Van'dan Alagöz dağlarına,Gökçe Göl'e kadar uzandığı için Beyazıt,uzun süre onların egemenliğine kaldı.625 yılında Aras kıyılarında gelen Hazar Türkleri tarafından zapt edildi.M.Ö 250 yıllarında bölge Pers krallığı ile Romalılar arasında birkaç defa ek değiştirdi.Küçük Arsaklılar (M.Ö 150-M.S 430) çağında Beyazıt Ovası'na Gokovit sancağı adı veriliyordu.Burası Digor ile Iğdır kalesindeki çift başkenti de içine alıyordu.Sonradan belirli aralıklarla Romalılar,İranlılar,Araplar,Bagratlar ve Bizanslıların yönetimine girdi.
Alpaslan'ın ilk batı seferi sırasında (1064)Kars bölgesi ve Ağrı çevresi ile birlikte,Beyazıt'da Bizanslılar'dan alınarak Selçuklular'a bağlı Anışedatları beyliğine (1064-1200)verildi.1207-1225 arasında Ahlat,Sökmenler'in eline geçti.1231 yılında Doğu Anadolu ile birlikte,Timur istilasına uğradı.Bölge 1239 yılında Cengizler'in kontrölüne geçti.1358 yılında İlhanlılar 'a varis olan Celayirliler'e geçti.Moğollar ve onların birer kolu olan İlhanlılar e Celayırlılar uzun süre buraları otlak ve yayla olarak kullandılar,ordularını beslediler.Moğollular'dan Orgun HAN Aladağ'da bir saray yaptırdı.Daryunk hisarı yani Beyazıt eski kalesi yıkılmış olduğundan,yukarı Aras bölgesine egemen olarak Anı valisi olan Celayırlı Şehzade Beyazıt Han 1374'de Ahlat-Van bölgesinden gelerek Aras boyuna saldıran Karakoyunlu hükümdar Bayram Hoca (1336-1380)ordusuna karşı şimdi ki Beyazıt kalesi yerine bir kale yaptırdığından o tarihten sonra buraya Beyazıt Kalesi denildi.İşte şehrin adını Celayir Oğulları'ndan bu şehzade Beyazıt'tan geldiği sanılmaktadır.Beyazıt sonradan Esinoğulları'na 1368 ve 1382 de Karakoyunlu,1368 Timur idaresine,1406 da tekrar Karakoyunlular'ın eline geçti.1469-1502 arasında Akkoyunlular'a bağlandı.Şaruz savaşından Akkoyunlular'ı yenen Safeviler,bölgedeki etkinliklerini genişletip,(1502-1576)76 yıl burayı yönettiler.
Yavuz Sultan Selim Çaldıran'a Kanuni Sultan Süleyman Tebriz'e,IV.Murat İran'a giderken Beyazıt'tan geçmiştir.Yavuz Sultan Selim komutasındaki Osmanlı Ordusu Çaldıran'a girerken 20 Ağustos 1514'de Beyazıt Ovası'nın kuzeyindeki Sarısu boyunda Danasazı(Şahlı Gölü)yanında konakladığından Beyazıt Kalesi halkı padişaha bağlılığını bildirdi.Çaldıran savaşından sonra tekrar Osmanlı yönetimine geçen Beyazıt,zamanla İran baskısına uğradı.Yine Osmanlı ordusu Doğu seferine çıktığında(20 Haziran 1543)Bingöl'de konaklayan baş vezir İbrahim Paşa'ya kale anahtarını getiren Sünniliğe ağlı yerliler arasında Beyazıtlılar da vardı.Kanuni Sultan Süleyman devrinde Eleşkirt ile birlikte Beyazıt 1578'de Van Beylerbeyliği Sancak Beyleri tarafından fethedilerek,bir sancak halinde Van'a bağlandı.Beyazıt Van Beylerbeyliği'ne bağlı 14 sancak merkezinden biri idi.1744 yılından sonra Silvan (Farkin)bölgesinden Kara-Behlül Bey'in başçılık ettiği Bısyan,Sıpkan,Zilan boy ve oymakları buraya yerleştiler.
Silvanlı Kara Behlül ile soyundan gelenler Beyazıt'ta '' Ocaklık''yoluyla sancak beyi oldular.1590 yıllarında buraların boşalan köylerini şenlendirdiler.1744'de Arşarlı Nadir Şah'ın saldırında dağıldılar.Bu dağılmadan sonra beyleri gelmiştir.Bunların en ünlüsü İshakpaşadır.İshakpaşa 1776-1798 yılları arasında Beyazıt'ta sancak beyi beyliği yapmıştır.İshakpaşa şehrin doğusundaki bir tepeyi yontma taş ile çevirterek içerisindeki İshakpaşa Camii,saray, hamam,külliye medresesi ve diğer bölümleri gibi Anadolu'nun son şaheserini mimarlara yaptırmıştır.1805'de Napoleon Bonaparte tarafından elçi olarak İran'a gönderilen Amedee Jaubert sarayda aylarca hapis tutulmuştur.Beyazıt sınırında ve Asya'yı Anadolu'ya buraları da Avrupa'ya bağlayan geçit üzerinde olduğundan birçok kavimin akımına uğramıştır.XV-XVII.yüzyıllarda İranlılar,1828,1854,1856,1877-1878 ve 1818-1814'de Ruslar işgal etmiştir.Öncekilerde olduğu gibi 1821-1822 yıllarında son İran Kaçarlı akınları Beyazıt'ta çok can ve mal kaybına yol açtı.Ruslar ilk olarak 1856 Paris anlaşmasına göre geri döndüler.1877-1878 Osmanlı-Rus harbinde 25 Ekim 1877'de Alacadağ bozgunu üzerine Osmanlı ordusu Erzurum'u korumak üzere toplanınca,aynı ayın sonunda Ruslar Beyazıt'ı ele geçirdiler.30 Mart 1878 Yeşil Köy anlaşması ile Beyazıt Rusya'ya bırakılmışsa da Berlin antlaşması ile (13 Temmuz 1878) Osmanlı'ya verilmiştir.
1877-1878 harbi sonunda Ruslar çekilirken,Van'dan gelen Ermeniler'e buraları da katıp birlikte götürmüş,Gökçegöl'ün batısında yeni kurulan şehre Navo Beyazıt (Yeni Beyazıt)adını vererek oraya yerleştirilmişlerdir.Ermeniler çekilince Van'dan gelen Alay Komutanı Miralay Hüseyin Hüni Efendi,Beyazıt'ı teslim aldı.Mutafasırlığa Kettüdağ oğlu Abdülvahap Efendi tayin edildi.Daha sonra İstanbul'dan tayin edilen Adil Giray Mutasarrıf oldu.Cumhuriyet ilanından sonra mutasarrıflıklar Valiliğe dönüştürüldüğünden Mutasarrıf Kamil Bey ilk olarak atandı.Iğdır ve Tuzluca Beyazıt'a bağlandı.1927 yılında Bakanlar kurulu kararı ile Vilayet merkezi Karaköse'ye alınınca Vali Ziya Tekeli Karaköse'ye,Karaköse Kaymakamı Yusuf Ziya Bey'de Beyazıt'ta atandı.1934 yılında Iğdır ve Tuzluca buradan alınarak Kars'a bağlandı.Aynı yıl ilçenin adı Doğubeyazıt olarak değiştirildi.